Lata składkowe i nieskładkowe - co wlicza się do emerytury?

Wprowadzenie

Jednym z kluczowych czynników wpływających na wysokość emerytury jest staż ubezpieczeniowy, czyli suma okresów składkowych i nieskładkowych. Czy jednak wszystkie okresy naszej aktywności zawodowej i życiowej mają taki sam wpływ na emeryturę? Zdecydowanie nie. W niniejszym artykule wyjaśniamy różnice między okresami składkowymi i nieskładkowymi oraz ich wpływ na wysokość przyszłego świadczenia emerytalnego.

Co to są okresy składkowe?

Okresy składkowe to czas, w którym byliśmy objęci ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, a składki na to ubezpieczenie były opłacane. Okresy te mają pełną wartość przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości.

Do okresów składkowych zaliczamy przede wszystkim:

• Okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę
• Okresy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej
• Okresy wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia, agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług (od 1 stycznia 1999 r.)
• Okresy czynnej służby wojskowej
• Okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego
• Okresy pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego
• Okresy zatrudnienia za granicą, jeśli osoba podlegała tam ubezpieczeniu społecznemu i zostały opłacone składki

Pełna lista okresów składkowych znajduje się w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Co to są okresy nieskładkowe?

Okresy nieskładkowe to czas, w którym nie byliśmy objęci ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, ale który z mocy prawa jest uwzględniany przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości. Okresy nieskładkowe są jednak uwzględniane tylko w części - ich łączny wymiar nie może przekroczyć 1/3 okresów składkowych.

Do okresów nieskładkowych zaliczamy między innymi:

• Okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy
• Okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych
• Okresy nauki w szkole wyższej (na jednym kierunku), pod warunkiem ukończenia tej nauki (maksymalnie 6 lat)
• Okresy opieki nad dzieckiem (urlop wychowawczy)
• Okresy opieki nad osobą niepełnosprawną
• Okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy
• Okresy niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy pobierane było świadczenie z ubezpieczenia społecznego

Pełna lista okresów nieskładkowych znajduje się w art. 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wpływ okresów składkowych i nieskładkowych na emeryturę

1. Warunek minimalnego stażu ubezpieczeniowego

Aby otrzymać emeryturę, musimy spełnić warunek minimalnego stażu ubezpieczeniowego, który obecnie wynosi:

• 20 lat dla kobiet
• 25 lat dla mężczyzn

Do tego stażu wliczają się zarówno okresy składkowe, jak i nieskładkowe, przy czym okresy nieskładkowe nie mogą przekroczyć 1/3 okresów składkowych.

2. Wysokość emerytury w starym systemie (dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.)

Dla osób objętych starym systemem emerytalnym, wysokość emerytury zależy od:

• Podstawy wymiaru emerytury (średniego wynagrodzenia z wybranych lat)
• Łącznej liczby lat okresów składkowych i nieskładkowych
• Kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia prawa do emerytury

Wzór na wyliczenie emerytury w starym systemie:

Emerytura = 24% kwoty bazowej + (1,3% podstawy wymiaru x liczba lat okresów składkowych) + (0,7% podstawy wymiaru x liczba lat okresów nieskładkowych)

Jak widać, okresy składkowe są korzystniej przeliczane (1,3%) niż okresy nieskładkowe (0,7%).

3. Wysokość emerytury w nowym systemie (dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r.)

W nowym systemie emerytalnym wysokość emerytury zależy przede wszystkim od:

• Łącznej kwoty składek zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego
• Środków zgromadzonych na subkoncie
• Kapitału początkowego
• Średniego dalszego trwania życia

Wzór na wyliczenie emerytury w nowym systemie:

Emerytura = (suma zwaloryzowanych składek + suma zwaloryzowanych kapitałów na subkoncie + zwaloryzowany kapitał początkowy) / średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach

W nowym systemie bezpośrednio liczy się więc kwota odprowadzonych składek, a nie liczba lat stażu. Jednak przy ustalaniu kapitału początkowego (dla osób, które przed 1999 r. odprowadzały składki) uwzględnia się również okresy składkowe i nieskładkowe, podobnie jak w starym systemie.

Dokumentowanie okresów składkowych i nieskładkowych

Aby ZUS uwzględnił określone okresy przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości, musimy je odpowiednio udokumentować. Najczęściej wymagane dokumenty to:

Dla okresów składkowych:

• Świadectwa pracy
• Zaświadczenia od pracodawców o zatrudnieniu i wynagrodzeniu
• Legitymacje ubezpieczeniowe zawierające wpisy o okresach zatrudnienia
• Zaświadczenia z urzędów skarbowych (dla prowadzących działalność gospodarczą)
• Zaświadczenia z wojska (dla okresów służby wojskowej)

Dla okresów nieskładkowych:

• Zaświadczenia z urzędu pracy o pobieraniu zasiłku dla bezrobotnych
• Dyplomy ukończenia studiów
• Decyzje o przyznaniu urlopu wychowawczego
• Decyzje o przyznaniu renty
• Zaświadczenia o pobieraniu zasiłku opiekuńczego

Najczęstsze problemy związane z okresami składkowymi i nieskładkowymi

1. Brak dokumentacji

Częstym problemem jest brak dokumentów potwierdzających niektóre okresy pracy, szczególnie te odległe w czasie. W takiej sytuacji możemy:

• Zwrócić się do archiwów państwowych
• Skontaktować się z następcami prawnymi byłych pracodawców
• Zwrócić się do ZUS o informację o zarejestrowanych okresach ubezpieczenia
• W ostateczności złożyć wniosek o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego z przesłuchaniem świadków

2. Praca za granicą

Okresy pracy za granicą mogą być uwzględnione przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości, ale wymaga to odpowiednich dokumentów i często zastosowania przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub umów międzynarodowych. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w naszym artykule Jak uzyskać emeryturę za pracę za granicą?

3. Praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

Niektóre okresy pracy mogą być korzystniej przeliczane, jeśli były wykonywane w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Dotyczy to np. pracy górniczej, pracy w hutnictwie, pracy na kolei, pracy nauczycielskiej. Wymaga to jednak odpowiedniej dokumentacji potwierdzającej charakter wykonywanej pracy.

Jak optymalizować okresy składkowe i nieskładkowe?

Świadome planowanie kariery zawodowej może pomóc w optymalizacji przyszłej emerytury. Oto kilka praktycznych wskazówek:

• Dążenie do jak najdłuższych okresów składkowych, które mają większy wpływ na wysokość emerytury niż okresy nieskładkowe
• Unikanie pracy „na czarno", która nie jest zaliczana do stażu ubezpieczeniowego
• Dokładne przechowywanie dokumentacji potwierdzającej zatrudnienie i wynagrodzenie
• Sprawdzanie na bieżąco, czy pracodawca prawidłowo odprowadza składki (można to zrobić poprzez PUE ZUS)
• Rozważenie dobrowolnego opłacania składek w okresach, gdy nie jesteśmy objęci obowiązkowym ubezpieczeniem

Podsumowanie

Prawidłowe ustalenie i udokumentowanie okresów składkowych i nieskładkowych ma kluczowe znaczenie dla wysokości przyszłej emerytury. Warto znać różnice między tymi okresami i ich wpływ na świadczenie emerytalne, a także zadbać o kompletną dokumentację potwierdzającą przebieg naszej kariery zawodowej.

Jeśli masz problemy z udokumentowaniem okresów pracy lub nie jesteś pewien, które okresy są zaliczane do stażu ubezpieczeniowego, skontaktuj się z naszymi ekspertami. Pomożemy Ci skompletować niezbędną dokumentację i uzyskać maksymalną wysokość emerytury, do której jesteś uprawniony.